PFAS en baggerwerkzaamheden


PFAS is een verzamelnaam voor zo’n zesduizend synthetische stoffen die voorkomen in het milieu en die schadelijk kunnen zijn voor de bodem, het water en onze gezondheid. Overheden willen niet dat deze stoffen in het milieu komen. Zo blijft het grondwater en water in sloten, beken en kanalen van hoge kwaliteit. De aanwezigheid van PFAS heeft ook gevolgen voor het werk van het waterschap.

PFAS in het milieu

Schadelijke stoffen zoals PFOA, PFOS en GenX zorgen de laatste jaren voor meer milieuproblemen. Deze stoffen behoren tot de PFAS, de poly- en perfluoralkylstoffen. PFAS worden door de mens gemaakt en veel gebruikt omdat ze bijvoorbeeld brandwerend of vuil- en waterafstotend zijn. Zo zitten PFAS onder andere in de antiaanbaklaag van pannen, in outdoorproducten zoals kleding en tenten, maar ook in inkt, verf, papier, kleding, coatings, schoonmaakmiddelen, cosmetica en blusschuim.

PFAS komen niet van nature in het milieu voor. Ze belanden er bijvoorbeeld door de uitstoot van fabrieken die de stoffen maken of gebruiken. Omdat PFAS niet biologisch afbreekbaar zijn, kunnen we ze niet verwijderen uit de bodem en het (grond)water.

Baggeren

Waterschap Aa en Maas baggert sloten, beken en kanalen in Oost-Brabant. Zo voorkomen we wateroverlast bij hevige regenval.

Bagger, het bodemslib uit water, kan vervuild zijn met bekende en onbekende stoffen. We controleren de bagger altijd zorgvuldig, bijvoorbeeld op zware metalen. Voor deze bekende stoffen is duidelijk hoeveel ervan in de bagger mag zitten. Er zijn ook wettelijke regels voor vervoer, verwerking en opslag. Voor onbekende stoffen zoals PFAS zijn nog geen regels. We weten nog niet precies waar deze stoffen zich bevinden en welke risico’s er zijn voor mens en milieu.

Tijdelijke stop baggerwerkzaamheden door PFAS

De Nederlandse overheid wil niet dat PFAS in het milieu komen omdat de stoffen misschien gevaarlijk zijn. Het grondwater en water in sloten, beken en kanalen moet van hoge kwaliteit zijn en blijven. Er zijn nog geen wettelijke regels voor het gebruik van grond en bagger waarin één of meerdere PFAS zitten. Het verplaatsen van grond en bagger met PFAS is daarom begin 2019 tijdelijk stopgezet. Waterschap Aa en Maas kon hierdoor even niet baggeren.

Tijdelijk handelingskader PFAS

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderzocht de hoeveelheid PFAS in de bodem en stelde regels op voor PFOA, PFOS en GenX in grond en bagger. Er kwamen ook regels voor de hoeveelheid die is toegestaan in grondwater en water in sloten, beken en kanalen. Waterschap Aa en Maas onderzocht op verschillende plekken in Oost-Brabant of er PFAS in het water en de bagger zaten. We vinden vaak kleine hoeveelheden en blijven dus oplettend. Gelukkig zijn de hoeveelheden zo laag dat ze geen risico’s met zich meebrengen (zie ‘Meest gestelde vragen over PFAS in bagger’).

Op 2 juli 2020 heeft het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) een geactualiseerde versie van het tijdelijk handelingskader gepubliceerd (zie ‘Documenten’). Deze geactualiseerde tijdelijke afspraken geven waterschap Aa en Maas extra ruimte de baggerwerkzaamheden. Zonder gevaar voor de gezondheid van mens en milieu.

Baggeren: huidige stand van zaken

Door het tijdelijk handelingskader van het ministerie kunnen we grond en bagger met PFAS, als we aan de voorwaarden voldoen, veilig gebruiken. Een deel van het baggerwerk kunnen we nog niet doen omdat er meer onderzoek nodig is en de tijdelijke regels erg streng zijn. Baggerprojecten waar we geen PFAS vinden, of waar de hoeveelheid PFAS zo laag is dat we de bagger op de waterkant mogen verspreiden, voeren we uit. Zo houden we ons watersysteem op orde en creëren we werkgelegenheid voor aannemers.

Projecten waarbij bagger verplaatst moet worden en waar PFAS zijn aangetroffen, lopen vertraging op en worden daardoor duurder. Ook betaalt het waterschap voor dure onderzoeken. We overleggen met de Rijksoverheid, omgevingsdiensten en gemeenten om oplossingen te vinden voor dringende problemen en om onderzoeken te versnellen. Deze onderzoeken zijn nodig om soepelere regels te krijgen, als dat mogelijk is. We vinden het wel belangrijk dat de regels streng genoeg zijn om mens, dier en natuur te beschermen. 

Meest gestelde vragen over PFAS in bagger

Wat is PFAS?

PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Deze groep stoffen bestaat uit duizenden kunstmatig gemaakte (synthetische) stoffen. De drie bekendste zijn PFOA, PFOS en GenX.

PFAS worden voor veel producten gebruikt vanwege hun hittebestendige en waterafstotende eigenschappen. Zo zitten PFAS onder andere in de antiaanbaklaag van pannen, in outdoorproducten zoals kleding en tenten, maar ook in inkt, verf, papier, kleding, coatings, schoonmaakmiddelen, cosmetica en blusschuim. PFAS zijn hardnekkig, soms giftig en niet biologisch afbreekbaar. Dat de stoffen niet goed afbreken, is slecht voor het milieu. PFAS vinden we dan ook overal terug: in de lucht, in de bodem en in water.

PFOA en PFOS worden gebruikt sinds de jaren 60. Sinds kort zijn er Europese regels om het gebruik ervan zo veel mogelijk te verminderen. GenX wordt pas sinds 2012 door enkele bedrijven in Nederland gebruikt. Door een voorstel van de Nederlandse overheid kwalificeerde het Europese Agentschap voor Chemische Stoffen GenX in juni 2019 als Zeer Zorgwekkende Stof. Het is vanaf nu veel moeilijker om toestemming te krijgen om GenX te gebruiken.

Het RIVM verwacht dat PFOA en PFOS in heel West-Europa aanwezig zijn in het milieu. GenX bevindt zich in Nederland naar verwachting vooral in (de omgeving van) Dordrecht en Helmond. 

Hoe komen PFAS in het milieu?

PFAS kunnen in het milieu komen tijdens het maken van een product, door het gebruik van een product waar PFAS in zitten of wanneer deze producten verwerkt worden als afval. PFAS breken heel langzaam af in het milieu. Als de stoffen als deeltjes in de lucht terechtkomen, kunnen ze op de bodem of in het water belanden en daar jaren later nog steeds zijn.

PFAS komen via afvalwater bij de rioolwaterzuiveringsinstallaties en belanden vervolgens in sloten, beken en kanalen. De stoffen kunnen niet verwijderd worden uit het water, ook niet in de rioolwaterzuiveringsinstallaties. PFAS komen ook via de rivieren Nederland binnen. Via water kunnen PFAS in de (water)bodem terechtkomen.

Komen PFAS voor binnen het werkgebied van waterschap Aa en Maas?

Waterschap Aa en Maas onderzoekt de bagger sinds begin 2019 op PFAS. Inmiddels onderzochten we 350 plekken. In twee derde van de gevallen vinden we één of meerdere PFAS. Meestal is dit PFOS. Gelukkig zijn de hoeveelheden meestal heel laag. Op ongeveer tien locaties is de hoeveelheid hoger dan is toegestaan. We overleggen met het Rijk hoe we de bagger op deze plekken op een goede manier kunnen weghalen.

In december 2017 werd bekend dat GenX in sloten en beken in ons gebied zit. De bron was een bedrijf in de gemeente Helmond. Het bedrijf is inmiddels gestopt met het gebruik van GenX.

Het waterschap controleert nog steeds of er GenX in het afvalwater en in sloten, beken en kanalen in Helmond zit. Ook onderzochten we de waterbodem. In de buurt van het bedrijf zitten hogere hoeveelheden GenX in de waterbodem. Hoe verder van het bedrijf, hoe minder GenX er aanwezig is. We overleggen met de gemeente hoe we met deze situatie omgaan.

Zijn PFAS gevaarlijk voor mens en dier?

Het RIVM onderzocht de hoeveelheid PFAS in de bodem en stelde regels op voor PFOA, PFOS en GenX in grond en bagger. Het RIVM gaf aan dat PFAS ‘mogelijk kankerverwekkend’ zijn voor de mens, maar alleen bij een heel hoge dosis. De hoeveelheid die is aangetroffen in het afvalwater en in sloten, beken en kanalen blijft ver onder de regels voor drinkwater. Het drinkwater is en blijft dus veilig.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat stelde op 8 juli 2019 een tijdelijk handelingskader op (zie ‘Documenten’). Bagger en grond mag gedeeltelijk weer verplaatst worden. Zonder gevaar voor de gezondheid van mens en milieu. Het verspreiden van grond en bagger met PFAS naar ‘schonere’ gebieden wordt tegengegaan. Door het tijdelijk handelingskader kunnen we grond en bagger met PFAS, als we aan de voorwaarden voldoen, veilig gebruiken.

Voor andere vragen over PFAS en gezondheid kun je contact opnemen met de regionale GGD.

Heeft waterschap Aa en Maas (bagger)werk stilgelegd?

Waterschap Aa en Maas stopte eind 2017 met baggeren in Helmond, in afwachting van het tijdelijk handelingskader. We hebben inmiddels meer onderzoek gedaan naar PFAS in de waterbodem en overleggen met de gemeente over het vervolg. In 2018 had het waterschap ook buiten de gemeente Helmond problemen met het weghalen en verwerken van bagger omdat er misschien PFAS in de bagger zitten. We stelden een paar projecten uit omdat er nog geen regels waren. Het was onduidelijk wat de gevaren zijn van PFAS. In de loop van 2019 zijn we weer gestart met deze projecten toen het tijdelijk handelingskader ons de spelregels gaf om verantwoord om te gaan met PFAS in bagger. Het baggeren van sloten, beken en kanalen is nu eenmaal nodig om water veilig af te kunnen voeren.

Wat doet waterschap Aa en Maas om te voorkomen dat PFAS in het water en de bodem van sloten, beken en kanalen terechtkomen?

We doen er alles aan om te zorgen dat deze stoffen niet in het watersysteem komen. Het waterschap controleert bij (vergunningen voor) directe lozingen of er PFAS aanwezig zijn. Ook adviseert het waterschap bij indirecte lozingen over het gebruik van PFAS en het voorkómen van PFAS in het milieu: maatregelen in het productieproces, bij de uitstoot, bij lozingen en in afvalstromen.

We onderzoeken vanaf nu altijd de aanwezigheid van PFAS bij het verplaatsen van bagger en grond. We houden ons hierbij aan het tijdelijk handelingskader. We werken niet met grond of bagger met te hoge hoeveelheden PFAS. Alleen met veilige hoeveelheden.

Lees meer over