750 jaar geleden: het eerste waterschapsbestuur langs de Maas

Dijken en zijwendes

Als de jonge graaf met de heer Van Heusden een overeenkomst sluit over het dijkbeheer, zijn deze dijken niet nieuw. Gemeenschappen op de hogere oeverwallen beschermden hun grond al met kades. Langs de rivier heetten ze dijken en haaks op de rivier hielden ‘zijwendes’ het water uit het lagere achterland. Na de grote ontginning van het Hollandse veen - sinds ongeveer het jaar 1000 - lag dat land steeds lager ten opzichte van de rivieren, waardoor wateroverlast toenam. Tijd voor graaf Floris om zijn grip op het water in een groot agrarische gebied te versterken.

De akte

De originele akte van 1273 ging verloren, maar een kopie van omstreeks 1330 is bewaard gebleven. In de akte draagt Jan, heer van Heusden, de schouw op de Zijwinde en de ‘Hoefdijck’ tot aan het gebied van de heer van Altena over aan Floris. De Hoefdijck is de Hoge Maasdijk tot bij Haarsteeg. Daar begint de Zijwinde - de huidige Inlaagdijk en Voordijk - tot aan Vlijmen.

De Grote Waard

Heer Jan en graaf Floris laten de schouw (een voorloper van de huidige schouw) samen uitvoeren volgens strikte regels. Twaalf heemraden houden toezicht: vier uit het Land van Heusden, twee uit het Land van Altena en zes uit Holland. Die laatste heemraden krijgen een doorslaggevende stem. Zo controleert graaf Floris het waterbeheer in een gebied dat in de akte in het Latijn ‘Magna Insula’ wordt genoemd: de Grote Waard.

Opkomst, bloei en verval

Met de akte organiseert graaf Floris het waterbestuur in de Grote Waard vooral om twee redenen. De eerste is de schatkist: zonder wateroverlast  levert het land meer op. Veilige waterwegen dragen bovendien bij aan een goede handelspositie en dus aan opbrengsten uit tol. De tweede reden is dat de graaf via het water zijn bestuurlijke macht vergroot tegenover de graafschappen van Brabant, Gelre en Kleve. Die sterke positie behoudt graaf Floris nog jarenlang. Helaas kenden zowel Floris als de Grote Waard een dramatisch einde: Floris werd in 1296 bij kasteel Muiderslot vermoord en de Sint Elisabethsvloed maakte in 1421 een einde aan de Grote Waard.

Huidig gebied

De polder van toen is nu Biesbosch en het meest oostelijke en hooggelegen Land van Heusden en Altena werd later opnieuw bedijkt en beheerd door meerdere opeenvolgende waterschappen. Tegenwoordig valt een kleiner deel van de Grote Waard samen met het huidige rayon Koningsvliet in ons district Hertogswetering. Het grootste deel ervan valt in het huidige werkgebied van waterschap Rivierenland, die daarmee zijn jubileum viert in 2023. Ook wij geven dit jaar aandacht aan deze historische gebeurtenis.