Vismigratie bij gemaal Gewande


Gemaal Gewande zorgt voor afwatering van een 24.000 hectare groot gebied van Den Bosch tot Grave. De Roode Wetering en de Hertogswetering monden via het gemaal uit in de Maas. Het gemaal is nodig voor beheer van het waterpeil, maar vormt ook een knelpunt. Vissen kunnen vanuit de Maas richting de Roode Wetering het achterliggende poldergebied niet bereiken. Een vispassage zorgt ervoor dat dit probleem wordt opgelost.

De vispassage bij Gewande vormt de toegangspoort voor vissen vanuit de Maas naar maar liefst in totaal 870 kilometer aan beken en sloten. Vissen hebben voldoende ruimte nodig om zich te kunnen voortplanten of om voedsel te zoeken. Vispassages dragen daarmee bij aan het verbeteren van de waterkwaliteit én biodiversiteit in beken en sloten. Van belang voor gezond en natuurlijk water, en voor het behalen van de doelen in de Kaderrichtlijn Water.

Locatie

Het gemaal bij Gewande ligt op de grens van gemeente Oss en ’s-Hertogenbosch. De vispassage komt naast het gemaal te liggen, aan de kant van de Roode Wetering.

Wat gaan we doen?

We hebben met adviesbureau Arcadis onderzoek gedaan naar welke soort vispassage het beste past op deze locatie. Daaruit kwam een vertical-slot vispassage. Het Algemeen Bestuur ging op 21 februari 2025 akkoord met het uitwerken van inrichtingsvoorstel voor de vispassage. Daar zijn we nu mee bezig.

2024

- Verkenning mogelijkheden voor vispassage bij gemaal Gewande

- Uitwerking bevindingen tot een voorkeursalternatief (VKA)

2025

- Akkoord op voorkeursalternatief van Algemeen Bestuur 21 februari '25

- Voorkeursalternatief uitwerken tot een inrichtingsvoorstel

2026

- Akkoord op inrichtingsvoorstel van dagelijks bestuur

- Gunning van opdracht aan aannemer

- Vergunningen regelen

- Inrichtingsvoorstel in afstemming met aannemer definitief

2027

- Voorbereiding op uitvoering met aannemer

- Start uitvoering!

Wat is een vertical slot vispassage?

Door de dijk komt een lange rij bekken die van boven geleidelijk aflopen tot aan de bodem. Tussen de bekken staan schotjes (zogenoemde slots) waar het water  kan doorstromen en vissen kunnen doorzwemmen. De schotjes remmen het water af zodat vissen makkelijker tegen de stroom in kunnen zwemmen.

Wat hebben we gedaan?

Vispassages zijn er in verschillende soorten. We hebben onderzocht welke vispassage de beste oplossing is voor deze locatie. Factoren zoals waterveiligheid, klimaatontwikkelingen, ruimtebeslag, onderhoudsmogelijkheden en kosten speelden hierbij een rol. Daarnaast voerden we gesprekken met Rijkswaterstaat, provincie Noord-Brabant, gemeenten Den Bosch en Oss.

Vraag en Antwoord

Wat is een vispassage?

Een vispassage is een speciale doorgang voor vissen. Bij een gemaal of stuw kunnen vissen vaak niet verder zwemmen, omdat deze bouwwerken het water blokkeren. Een vispassage zorgt ervoor dat vissen toch door kunnen. Ze kunnen van stroomafwaarts naar stroomopwaarts zwemmen – van het lage deel van het water naar het hoge deel.

Waarom is de vispassage nodig?

Voor schoon en gezond water is een goede visstand nodig. Om te overleven hebben vissen ruimte nodig. Ze trekken rond om voedsel te vinden, te schuilen en zich voort te planten. De vispassage bij gemaal Gewande geeft vissen vanuit de Maas toegang tot een gebied met 870 kilometer aan waterlopen.

Hoe ziet de vispassage eruit?

Bij gemaal Gewande komt een vertical slot-vispassage. Deze oplossing is geschikt voor het hoogteverschil in waterpeilen tussen de Maas en de Roode Wetering en werkt voor alle vissoorten, ook als ze in grotere groepen komen. Bij gemaal Van Sasse ligt ook zo'n vispassage.

De passage wordt naar verwachting ruim 160 meter lang, loopt dwars door de dijk en bestaat uit een rij bekken (compartimenten) die trapsgewijs aflopen. Tussen de bekken zitten 'slots’ (schotjes) die het water afremmen. Zo kunnen alle vissen, groot én klein, makkelijker tegen de stroom in zwemmen.

Wat merk ik ervan?

Het is een doorgang naast het water en voornamelijk ondergronds. Het landschap blijft hetzelfde, maar de natuur wordt gezonder. Soms zie je meer vissen en vogels in de buurt.

Kan ik meedenken over het ontwerp?

De vispassage komt dwars door de dijk en binnen de hekwerken van het gemaal. Omdat de dijk veilig moet blijven en de vispassage goed moet werken, zijn de soort vispassage, de plek en afmetingen al bepaald. Je kunt wél meedenken over hoe de omgeving buiten het gemaal wordt ingericht.

Wordt de vispassage onderdeel van het dijkversterkingsproject Lith-Bokhoven?

Nee, de aanleg van de vispassage is een apart project. Wel stemmen we goed af met het team van het dijkversterkingsproject. Dit heeft te maken met de Kaderrichtlijn Water. Deze Europese richtlijn schrijft voor dat in 2027 alle wateren een goede ecologische kwaliteit moeten hebben. De precieze doelen kunnen per plek verschillen. Vissen hebben hierin een belangrijke rol. Voor gezond en schoon water is een goede visstand nodig. De uitvoering van het dijkversterkingsproject Lith-Bokhoven start pas na 2030, daarom lopen de planning van beide projecten niet gelijk.

Samenwerkingspartners

  • Rijkswaterstaat
  • Provincie Noord-Brabant
  • Gemeente Oss
  • Gemeente Den Bosch

Projecten in de buurt

De volgende projecten bevinden zich in de buurt:

Dijkverbetering Lith-Bokhoven

We gaan ongeveer 23 kilometer aan Maasdijk tussen Lith en Bokhoven versterken. In de komende jaren brengen we mogelijke oplossingen in beeld en maken we hoofdkeuzes voor het ontwerp van de dijk (voorkeursalternatief). Dit doen we in samenspraak met de omgeving.

Lees meer...

Lees meer over